Τον Σεπτέμβριο του 2018 πραγματοποιήθηκε Επίσκεψη στην πόλη Μος της Νορβηγίας. Κάτοικοι της πόλης, αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι συνδιαμόρφωσαν τη διαδρομή και το περιεχόμενο μέσα από τις προσωπικές τους διαδρομές και αφηγήσεις.

ΜΟΣ

Verket, Moss.

Η πόλη του Μος (Moss) στην νοτιοανατολική Νορβηγία είναι μια πόλη με βαριά σχεδόν δραματική ιστορία. Σε απόσταση μισής ώρας από το Όσλο με αυτοκίνητο πάνω στο Οσλοφιόρντ (φιορντ του Όσλο). Ήταν πασίγνωστη για την άσχημη μυρωδιά του εργοστασίου σελουλόζης που βρισκόταν στο κέντρο της. Για τον ίδιο λόγο κατάντησε στιγματισμένη σε τέτοιο σημείο ώστε, κάποιες δεκαετίες πριν, τα παιδιά στο σχολείο έλεγαν «Άι στο Μος» (αντί του «Άι στο Διάολο»).

Πόλη βιομηχανική που αναπτύχθηκε μέσα από την βιοτεχνική και την βιομηχανική παραγωγή ακολούθησε κι αυτή την ευρωπαϊκή μοίρα της αποβιομηχάνισης. Το εργοστάσιο έκλεισε και η «βρώμα» έφυγε πριν λίγα χρόνια, μαζί της χάθηκε σχεδόν όλος ο χαρακτήρας του Μος σε σημείο ώστε οι κάτοικοι να μην αναγνωρίζουν την πόλη τους. Είναι πραγματικά εντυπωσιακή η επίδραση της μυρωδιάς η οποία «άυλη» μεν έδινε «σώμα» στο κέντρο της πόλης. Η πόλη τώρα χωρίς το βάρος του παρελθόντος αισθάνεται να ψάχνει τον δρόμο της αλλά η εξαφάνιση του δύσκολου παρελθόντος, της φτώχειας, των εργατών και της κουλτούρας τους δημιουργεί πολλά ερωτήματα και αγωνίες.

19 με 25 Σεπτεμβρίου ξεκίνησε η Επίσκεψη. Μια διαδρομή πέντε ωρών με στάσεις για τσάι και μια στάση για λίγο φαγητό έξω. Η πόλη αυτή είναι σαν όλες τις άλλες, γεμάτη συναρπαστικές αφορμές για να σκεφτούμε τον κόσμο ολόκληρο. Οι “επισκέπτες” φορούσαν ακουστικό στο ένα αυτί ενώ το άλλο ήταν ακάλυπτο ώστε να μην αποκόβονται από το περιβάλλον και ο λόγος να μοιάζει περισσότερο με ψίθυρο.

Είναι παράδοξο να σου αφηγείται την πόλη σου στη Νορβηγία κάποιος που έρχεται από την Ελλάδα και την Αθήνα. Η αφήγηση ήταν γεμάτη από αυτή την απόσταση, προφανώς δεν υποστήριζε, ακόμα κι αν συνέβαινε κάποτε, πως μπορεί να πει στους κατοίκους κάτι που δε γνωρίζουν ήδη. Οι ιστορίες για τους εργάτες που γέμιζαν τους δρόμους ξαφνικά όταν έκλειναν τα εργοστάσια, για τα φανάρια και για τα πλοία, για τους χτίστες και τους στρατιώτες που πέρασαν από εδώ, έχουν έναν αντίκτυπο στην Αθήνα ακόμα κι όταν δεν φαίνεται. Μια πόλη άσημη κι “ασήμαντη” όπως το Moss έχει κοινά με ιστορικές πόλεις όπως η Αθήνα. Ακόμα περισσότερο μπορεί να φωτίσει μεγάλες συζητήσεις και να μας ανοίξει τα μάτια. Το Moss βρίσκεται, κι αυτό, στο κέντρο του κόσμου.

Η διαδρομή ξεκινά μέσα στο φως της μέρας και τελειώνει στο σκοτάδι, μπροστά στα κύμματα, σε μια γωνιά της πόλης που την χτυπά πάντα ο άνεμος.

Στο εργαστήριο καλούμε τους μετέχοντες να σημειώσουν σε χάρτες τα ταξίδια που έχουν κάνει. Συχνά έχουν ταξιδέψει περισσότερο από όσο νομίζουν. Τους ζητάμε επίσης να καταγράψουν τα μέρη που θεωρούν "σημαντικά" και τα μέρη που είναι σημαντικά για εκείνους. Είναι πάντα δύσκολο να οριστεί τι είναι σημαντικό. Φωτογραφία: Lana Dzabic

ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Η δουλειά με θέμα την Αθήνα προκάλεσε το ερώτημα αν μπορεί να γίνει μια «Επίσκεψη» κάπου αλλού. Σε πόλεις για τις οποίες δεν υπάρχουν αναμνήσεις και εμπειρίες. Σε κάθε πρόσκληση η απάντηση ήταν πως χρειάζεται χρόνος και έρευνα, συναντήσεις με ανθρώπους διαφορετικών ομάδων και ηλικιών και χρόνος με την πόλη χωρίς διαμεσολαβήσεις. Έτσι έγινε η πρόσκληση να γίνουν δύο «διαδρομές» σε δύο πόλεις της επαρχίας Όστφολντ στην νοτιοανατολική Νορβηγία, το Μος και το Φρεντρικσταντ. Πόλεις που έχασαν της ζωτικής σημασίας βιομηχανική δραστηριότητά τους και τώρα διανύουν κρίση ταυτότητας.

Το Μος ξεκίνησε χωρίς πολεοδομικό σχέδιο και η βιοτεχνία στην αρχή και η βιομηχανία στη συνέχεια έπαιξε τον κύριο ρόλο στην οργάνωση και την εξέλιξη της πόλης. Τώρα πλέον οι βιομηχανίες εξαφανίζονται και δημιουργούν πολεοδομικά και συμβολικά κενά που αναπληρώνει μια λογική αξιοποίησης και αναψυχής, κτήρια ελκυστικά για ευκατάστατους κατοίκους του Όσλο, για συνταξιούχους και οικογένειες που θέλουν μιαν ήσυχη και άνετη πόλη. Οι ανάγκες του «real estate» και η επιθετική αξιοποίηση του αστικού χώρου και τοπίου ήδη δείχνει το παράδοξο πρόσωπο της. Ενώ κατασκευάζει μια «όμορφη» πόλη πολλοί κάτοικοι αισθάνονται πως κάτι δεν πάει καλά, πως η πόλη μεταμφιέζεται, εξαφανίζει το παρελθόν σαν μια κακή μυρωδιά και μαζί μ’ αυτήν όλους τους ανθρώπους που πέρασαν.

Η δουλειά μας εδώ έχει σαν πρώτο σταθμό την κατανόηση. Με όλες τις πιθανές ερμηνείες του όρου. Και σαν προορισμό, όσο κι αν αυτό ακούγεται παράξενο, την αγάπη, για τον τόπο. Και είναι παράξενο γιατί η αγάπη δεν κατασκευάζεται. Εντούτοις, η αγάπη, μεταβιβάζεται.

Ξεκινήσαμε με μια σειρά ερωτημάτων. Τι κάνει μια πόλη βιώσιμη, δυνατή και ικανή να λύνει τα προβλήματα της; Τι σημαίνει μνήμη και πότε έχει σημασία; Πόσες ομορφιές υπάρχουν; Πόσα νοήματα;

Αυτά τα ερωτήματα αρχίσαμε να τα συζητάμε με ανθρώπους, καθημερινούς καλλιτέχνες ή «ειδικούς» οργανώσαμε προσωπικές βόλτες χωρίς πρόγραμμα με την πρόσκληση να μας δείξουν μέρη «σημαντικά» γι’ αυτούς και τελικά οργανώσαμε τα πρώτα εργαστήρια. Μαζέψαμε ιστορίες και σκέψεις για την πόλη. Υλικά που σιγά σιγά μας οδηγούν στην «διαδρομή».  Η γενναιοδωρία των ανθρώπων απαιτεί έδωσε στο εγχείρημα τον χαρακτήρα του αντίδωρου. Η πρώτη εκδοχή θα προσπαθεί να επιστρέψει πίσω κάτι από τα δώρα αυτής της διαδρομής.

Αλέξανδρος Μιστριώτης, House of Foundation, 26 Οκτωβρίου 2017

Εργαστήριο στο House of Foundation, Moss, 2018. Φωτογραφία: Nyquistbyen
Η "δύσοσμη" ψυχή της πόλης του Μος γκρεμίζεται κομμάτι κομμάτι. Από το παλιό φουγάρο που φαίνεται στη φωτογραφία έχει μείνει πλέον μόνο το μισό. Κι αυτό μετά από αντιδράσεις. Η μνήμη συχνά είναι βαριά. Κάτι όμως λέει πως δεν είναι απαραιτήτως καλό να ξεχάσεις όσα θα ήθελες να ξεχάσεις.

ΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ

Πίσω από την ανάγνωση και ερμηνεία του αστικού τοπίου με μη συμβατικά μέσα κρύβεται η πρόσκληση και η συνεργασία με τον οργανισμό Østfold kulturutvikling. Η Επίσκεψη στη Νορβηγία ξεκίνησε το 2017 με επαναλαμβανόμενες επισκέψεις. Το HOUSE OF FOUNDATION και το LITTERATURHUSET στις πόλεις Moss και Fredrikstad αντίστοιχα φιλοξενούν τα ολοήμερα εργαστήρια όπου θα διερευνηθεί πώς αντιλαμβάνεται κανείς και παρατηρεί την πόλη από διαφορετικές προοπτικές.

Τέχνη στο δημόσιο χώρο, σε συνεργασία με το IN SITU, στο πλαίσιο του Nonstop International Theatre Festival, Moss, Νορβηγία, Σεπτέμβριος 2018. Επιμέλεια & Παραγωγή: James Moore για το φορέα Østfold kulturutvikling

Κάθε εργαστήριο έχει διεπιστημονικό χαρακτήρα εμπλέκοντας τους κατοίκους με ειδικούς όπως αρχιτέκτονες και πολεοδόμους, καλλιτέχνες και ιστορικούς. Οι συμμετέχοντες καλούνται να εκτελέσουν πρακτικές εργασίες οι οποίες θα συμβάλλουν σε μια απροσδόκητη χαρτογράφηση των πόλεων με προσωπικές ιστορίες που κινούνται από το σημαντικό στο τετριμμένο (ασήμαντο).

Τα αποτελέσματα των εργαστηρίων συνέβαλαν στην έρευνα και την ανάπτυξη ενός έργου, ενός περιπάτου στην πόλη που παρουσιάστηκε στο NonStop International Theatre Festival στην πόλη Moss το Σεπτέμβριο του 2018.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

26 ΟΚΤ 2017

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ HOUSE OF FOUNDATION

Στις 26 Οκτωβρίου 2017 στο Moss έγινε η παρουσίαση του πρώτου υλικού που θα εξελισσόταν σε μία βόλτα πέντε ωρών. Ήδη επαληθευόταν η υπόθεση εργασίας πως κάθε τόπος συμπυκνώνει τεράστιες ιστορικές εκτάσεις και πως η λεγόμενη περιφέρεια, συχνά, φωτίζει και βοηθά να καταλάβουμε καλύτερα όσα γίνονται στο λεγόμενο κέντρο. Δεν υπάρχει τόπος ασήμαντος.
24 ΑΠΡ 2018

1ο ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ, HOUSE OF FOUNDATION

Στις 24 Απριλίου 2018 έγινε το προγραμματισμένο ημερήσιο εργαστήριο με κατοίκους της περιοχής. Όλα πήγαν όπως είχε προγραμματιστεί παρά την βροχή. Το πρώτο μέρος ήταν ένα ταξίδι στις προσωπικές μνήμες, ζητήσαμε από τους μετέχοντες να σκεφτούν και να σημειώσουν σε ειδικά τετράδια που είχαμε ετοιμάσει μνήμες και σκέψεις. Το απόγευμα, πλέον, βγήκαμε έξω στην πόλη του Moss. Γυρνώντας ακούσαμε τις Ιστορίες που θυμηθήκαν όλα τα μέλη της ομάδας. Οι εκπλήξεις ήταν πολλές γιατί η οικειότητα κρύβει το πόσο η πόλη κρατά ζωντανή τη μνήμη μας.
26 ΑΠΡ 2018

2ο ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ, HOUSE OF FOUNDATION

Στις 26 Απριλίου 2018 έγινε το δεύτερο προγραμματισμένο ημερήσιο εργαστήριο με κατοίκους της περιοχής. Έβρεχε πάλι αλλά πολύ απαλά. Στο πρώτο μέρος γεμίσαμε τα τετράδια μας με μνήμες από εμπειρίες και μέρη. Σημειώσαμε στους ειδικούς χάρτες τα μέρη που έχουμε επισκεφτεί. Το απόγευμα, πλέον, ξαναβγήκαμε έξω στην πόλη του Moss. Οι αναμνήσεις μετατρέπονταν σε μνήμες καθώς τις μοιραζόμασταν, αποκτουσαν ένα πλαίσιο και ερμηνείες, έβλεπες την απόλαυση της ομάδας καθώς το θέμα ήταν αρκετά δυνατό ώστε να νικά την αμηχανία. Είναι σαφώς δύσκολο όλο αυτό, οι λόγοι είναι και πολιτισμικοί καθώς στην Νορβηγία σε αντίθεση με τον Ευρωπαϊκό Νότο δεν είναι προφανές να μιλάς για τον εαυτό σου τόσο πολύ και τόσο προσωπικά.
19-25 ΣΕΠΤ 2018

Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΜΟΣ

19 με 25 Σεπτεμβρίου ξεκίνησε η Επίσκεψη στην πόλη του Moς. Μια διαδρομή πέντε ωρών με στάσεις για τσάι και μια στάση για λίγο φαγητό έξω. Οι “επισκέπτες” φορούσαν ακουστικό στο ένα αυτί ενώ το άλλο ήταν ακάλυπτο ώστε να μην αποκόβονται από το περιβάλλον και ο λόγος να μοιάζει περισσότερο με ψίθυρο. Ξεκινήσαμε από τη μια άκρη της πόλης, περάσαμε τη γέφυρα πάνω από το κανάλι που χωρίζει το Μος στα δύο και καταλήξαμε στην άλλη μεριά. Ένα από τα θέματα που μας απασχόλησαν ήταν η αναζήτηση του κέντρου της πόλης του Μος. Τι χαρακτηριστικό έχει το κέντρο μιας πόλης; Πως και γιατί μετακινείται μέσα στο χρόνο; Τι χάνεται όταν χαθεί; Ο Σεπτέμβριος στη Νορβηγία είναι αρκετά βροχερός και συννεφιασμένος. Μοιάζει με τα τέλη Σεπτεμβρίου στην Αθήνα. Κάποιες στιγμές όμως τα σύννεφα άνοιγαν και το φως ήταν ζεστό κι ευχάριστο. Η διαδρομή ξεκίνησε μέσα στο φως της μέρας και τελείωσε στο σκοτάδι μπροστά στα κύματα. Όταν έπεφτε το βράδυ το κρύο ήταν πιο βαρύ αλλά αυτό δεν πτοεί τους ανθρώπους εδώ.
Moss, 1910-20. Φωτογραφία: Hans Peter Lauritzen